آیا زلزله قابل پیش بینی است؟

در روزهای اخیر شایعاتی درخصوص پیش بینی زلزله شدید در غرب ایران از سوی فرانک هوگربیتس (Frank Hoogerbeets)، ‌ ستاره شناس هلندی مطرح شده است.

این فرد که خود را وابسته یا عضو یک موسسه تحقیقاتی واقع در هلند در زمینه ارتباط هندسه میدانی (ارتباط اجرام آسمانی با تحرکات لرزه‌ای در زمین) معرفی کرده، مدعی شده است که «در اثر تغییرات اساسی در این مناطق (قسمت های صورتی رنگ روی شکل) انتظار می رود زلزله ای با بزرگای حدود ۶ تا ۷ در روزهای ۲۹ و ۳۰ آوریل ( ۹ و ۱۰ اردیبهشت جاری) پهنه زاگرس کشور ایران را هم شامل شود».

بیشتربخوانید

هوگربیتس تاکنون و طبق یادداشت فریبرز ناطقی الهی از زلزله شناسان کشورمان تاکنون چند ده زلزله دیگر برای خوزستان و سایر مناطق دنیا پیش بینی کرده که اتفاق نیافتاده اند. ناطقی می گوید: دو منطقه ای که ایشان مشخص کرده اند بنده هم سال پیش در دو موقعیت زمانی مختلف این دو زون را برای زلزله های بزرگ که در مسیر ما و کشور ما قرار گرفته اند و شکی ندارم که امسال و سال های نزدیک آینده بحرانی خواهد بود، مشخص کرده بودم و چقدر شباهت به مطالعات سال قبل بنده دارند شاید هم ایده از همانجا شروع شده است.

ناطقی در عین حال در یادداشت خود آورده که “در قدم اول ایشان بیان نکرده اند که این «تغییرات»( fluctuations*) در حقیقت چه هستند و کدام پارامترها را شامل می باشند در ضمن مثل سابق بیان کرده اند مطالعاتم را به ریز توضیح خواهم داد که هیچ وقت این مستندات از ایشان تا به امروز ارائه نشده است. سندیت این نوع گفتار همان قدر اعتبار دارد که فردی غیرمتخصص در زلزله بگوید من می دانم زلزله‌ای برای تهران با بزرگای مثلا ۷ در سه روز آینده خواهد آمد؟ بدون تعریف تغییرات و پارامترهای مربوطه و بدون تخصص، حال شد زهی سعادت، نشد مثل چند ده زلزله دیگر که این فرد برای خوزستان و دیگر مناطق دنیا اعلام کرد و نشد. تا این شخص مطالعات خود را مکتوب با دلیل و بر پایه علوم متداول برای قضاوت در مجامع علمی این فن ارایه نکند عملا مثل همین حالا فاقد اعتبار است و باید متوجه بود که یک حدس درست آنهم با بیانی زیرکانه در میان صدها یا بیشتر حدس غلط ایشان اصلا چقدر اعتبار می تواند داشته باشد؟ “

این ستاره شناس هلندی البته سه روز قبل از زلزله اخیر ترکیه در توئیتی در روز سوم فوریه (جمعه، ۱۴ بهمن) نوشته بود: دیر یا زود این منطقه (جنوب، مرکز ترکیه، اردن، سوریه یا لبنان) محل وقوع زلزله‌ای با بزرگای حدود ۷.۵ ریشتر خواهد بود.

۱۸ بهمن ماه و چند روز پس از زلزله ترکیه مهدی زارع عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در مورد پیش‌بینی زلزله ترکیه از سوی فرانک هوگربیتس گفت: این فرد که از نظر علمی هم خیلی شناخته شده نیست پیش بینی کرده که درست است، ولی نمی‌دانیم از نظر علمی هم دلیلی داشته یا خیر، حداقل در توییتی که زده دلیل علمی برای این امر ارائه نکرده است.

زارع این را هم گفته بود که فرانک هوگربیتس (Frank Hoogerbeets)، محقق هلندی ظاهراً زمین‌لرزه ششم فوریه (۱۷ بهمن) را سوم فوریه ۲۰۲۳ پیش‌بینی کرده بود. او نوشته بود دیر یا زود یک زلزله با بزرگای حدود ۷.۵ در این منطقه (جنوب مرکزی ترکیه، اردن، سوریه، لبنان) رخ خواهد داد. موسسه‌ای که وی در آن تحقیق می‌کند، به عنوان یک موسسه تحقیقاتی برای نظارت بر هندسه بین اجرام آسمانی مرتبط با فعالیت‌های لرزه‌ای، در توئیتر توصیف شده است.

زارع همچنین گفته بود که به هر حال روش او نامشخص است و اینکه کار او را بر پایه روش علمی یا شبه‌علمی بنامیم هنوز زود است. ولی قدر مسلم در مورد زلزله ترکیه پیش بینی او صرف‌نظر از روش، با شانس همراه شده و در این مورد درست جواب داده است.

با این تفاسیر اذهان عموم جامعه به‌ویژه در فضای مجازی به شدت به این موضوع مشغول شده است که آیا امکان پیش بینی وقوع زلزله وجود دارد و آیا پیش بینی هوگربیتس مبنی بر وقوع زمین لرزه شدید در منطقه زاگرس ایران در روزهای ۹ تا ۱۰ اردیبهشت جاری اتفاق خواهد افتاد یا خیر. این مسئله را با دکتر اسماعیل بایرام نژاد رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در میان گذاشتیم.

بایرام نژاد با بیان اینکه، از نظر علم زلزله شناسی درحال حاضر پیش بینی دقیق زمین لرزه امکان پذیر نیست، افزود: این یعنی نمی شود ادعا کرد که در چه پنجره زمانی، مکانی و بازه بزرگی می توان زمین لرزه را پیش بینی کرد.

وی افزود: یک زمانی ممکن است ادعا شود که در یک سال آینده در آسیا زمین لرزه ای با بزرگی سه تا هفت رخ خواهد داد اما این پیش بینی محسوب نمی شود چراکه به شکل قطعی هر از گاهی در سال مناطقی از قاره های مختلف دچار این زمین لرزه ها می شوند و احتمال اینکه این پیش بینی محقق شود بسیار زیاد است.

رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ادامه داد: هنگامی که بر اساس امکانات موجود پنجره های زمانی، مکانی و بزرگی زلزله دقیق تر از سوی فرد یا سازمانی پیش بینی شود که به عنوان مثال در عرض یک ماه آینده در ایران زمین لرزه ای به بزرگای شش تا هفت رخ دهد، از نظر علم زلزله شناسی این ادعا پذیرفتنی نیست.

وی در عین حال گفت: اینکه برخی برای پیش بینی زلزله به علوم دیگر از جمله ستاره شناسی و نجوم استناد می کنند بنده از آن اطلاعی ندارم اما از نظر علم زلزله شناسی پیش بینی زلزله به این صورت امکان پذیر نیست.

بایرام نژاد همچنین بیان کرد: البته گاهی اوقات ممکن است از تعداد زیادی پیش بینی افراد یکی دو تا هم حادث شود و خیلی نزدیک به آن پیش بینی در آید و باعث شهرت این افراد بخصوص در فضای مجازی شود.

وی تاکید کرد: اینکه گفته شود در زاگرس در چند روز آینده زمین لرزه ای رخ خواهد داد به طور حتم این پیش بینی محسوب نمی شود، چراکه ما در زاگرس جدا از بزرگای لرزه ای هر روز شاهد زمین لرزه هستیم.

رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تاکید کرد: ازآنجا که تشخیص آنومالی‌های لرزه‌ای یا فعالیت های لرزه ای به‌دلیل ساختار پیچیده زمین و عدم شناخت کامل سازوکار وقوع زلزله، دشوار است حتی اگر ادعایی شود که دقیقا در یک منطقه و با چه بزرگی و چه زمانی زلزله رخ خواهد داد از نظر علم زلزله شناسی در هیچ جای دنیا پذیرفتنی نیست.

وی با اشاره به بررسی روزانه آنومالی لرزه ای یعنی فعالیت های لرزه ای غیرطبیعی یک منطقه توسط کارشناسان مربوطه جدا از لرزه های طبیعی خرد و درشت که در برخی از مناطق به صورت روزانه رخ می دهد، افزود: اگر متوجه شویم که فعالیت های لرزه ای منطقه ای بیش از حد شده باشد ما خودمان بصورت اتوماتیک با بررسی انجام شده نسبت به ارائه هشدارهای لازم اقدام خواهیم کرد. اما آنومالی لرزه ای را دراین چند روز در هیچ جای ایران مشاهده نکرده ایم.

بایرام نژاد گفت: ما مرتب و طی شبانه روز توسط دستگاه های مرتبط لرزه ها را پایش می کنیم و از تمام زمین لرزه ها و خرد لرزه هایی که قابل ثبت باشد غافل نمی شویم، افزود: هر لحظه از شبانه روز آنها بررسی شده و اگر سابقه غیرطبیعی از نظر سابقه لرزه خیزی منطقه مشاهده کنیم بلافاصله هشدار آمادگی به مسوولان مرتبط اعلام می کنیم.

وی ادامه داد: البته این هم به معنای پیش بینی زلزله نیست چراکه ممکن است فعالیت های لرزه ای غیرطبیعی هم مشاهده شود اما هیچ اتفاقی هم نیافتد، لذا در حال حاضر نیز هیچ اتفاقی نیافتاده و همه چیز طبیعی است و از نظر علم زلزله شناسی چنین پیش بینی هایی ارزش علمی ندارد.

بایرام نژاد با اشاره به اینکه، طبق آمار موجود ماهانه بیش از یک زلزله با بزرگای پنج، هر دو سه سال یک زلزله با بزرگای شش و هر ۷ تا ۸ سال زمین لرزه ای به بزرگای هفت ریشتر را در ایران شاهد هستیم، افزود: اینها دیگر نیازی به پیش بینی ندارد، اینها را تجربه کردیم و پیش بینی محسوب نمی شود.

رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که بسیاری از ساختمان ها در برخی شهرها روی گسل ها احداث شده است آیا حرکات این گسل ها مطالعه می شوند نیز گفت: مسئله ما ثبت لرزه ها است و هرلحظه اتفاق لرزه ای بیافتد ما این را ثبت و آنالیز کرده و گزارش می کنیم و اطلاعات آن نیز در سایت مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران اطلاع رسانی و بارگزاری می شود.

وی همچنین گفت: خوشبختانه یا متاسفانه استان تهران از فعالیت های لرزه ای کمی برخوردار است، اما برخی مناطق مثل زاگرس شمال غرب، جنوب خراسان و کرمان مرتب فعال است و همه این لرزه ها به خصوص در منطقه تهران حتی لرزش های بسیار کوچک ثبت و گزارش می شود. یعنی هیچ اتفاق لرزه ای نیست که دستگاه های ما نتواند آنها را ثبت کند.

بایرام نژاد با اشاره به اینکه، ایران در یک منطقه زلزله خیز واقع شده است و باید بر ساخت و ساز ساختمان ها نظارت دقیق شود، افزود: اگر این مهم محقق شود، در این صورت هیچ نگرانی نخواهیم داشت. اما اگر نظارت کامل نباشد ممکن است حتی بدون زلزله هم ساختمانی ریزش کند مثل برخی حوادث که گاها در کشور شاهد آن هستیم.

منبع: ایرنا