عزاداری عاشورا در خرمشهر و نوایی به بلندای ۱۴۰۰ سال

صدایش قلب را روانه یک صحرا می کند، هربار که به هم کوبیده می شوند انگار دشمن در لحظه دور تا دور آدمی می تازد، هرقدر هم که محکم باشد خود را میان معرکه تصور کرده و حس و حالی عجیب به سراغش می آید،اصلا انگار درست در مقابل چشم خود آتش زدن خیمه ها و در آتش سوختن دامان دخترکان را می بیند و در این میان متحیر مانده که چه باید بکند، پیرغلام خرمشهری علت جذب شدن جوانان به این شیوه را همین موضوع معرفی می کند.

قدیمی های شهر می گویند این شیوه عزاداری ، جدید نیست و سالهاست در این شهر برقرار است و اکنون به شهرهای دیگر هم وارد شده است.

سنج و دمام نوایی حماسی است که هرچند برخی اصالتش را مربوط به استان بوشهر می دانند اما نامش با شهرهای جنوبی کشور از جمله آبادان و خرمشهر خو گرفته و وجه تمایزی میان عزاداری جنوبی ها و سایر نقاط ایران محسوب می شود و حالا سالهاست ماه محرم جنوبی ها با صدای سنج و دمام در هم آمیخته شده و رنگ و بوی خاصی به خود گرفته است.

حاج عبدالامیر که مویی در مکتب حسین بن علی (ع) سفید کرده سنج و دمام را حامل پیام نزدیک بودن قیام عاشورا و استفاده از این شیوه اطلاع رسانی را از روزگاران قدیم مرسوم می خواند که هر کدام از اجزایی که در نواختن سنج و دمام استفاده می شود ، معنا و مفهوم خاصی دارد.

آوای نبرد

این پیرغلام می گوید : صدای به هم کوبیدن سنج ها به معنا زد و خورد شمشیرهای حق و باطل در ظهر عاشورا و دمام و شیپور هم به معنای یک هشدار است که هنگامه قیام امام حسین فرا رسیده است حالا سالیان درازی است در خرمشهر ابتدا سنج و دمام زده می شود تا مردم متوجه شوند که وقت عزاداری رسیده ، پس از خروجشان از منزل  به همراه دسته و با پای پیاده مسیری را طی می کنند تا وارد هیئت و مساجد مختلف شهر شده و دسته جمعی در سوگ سالار شهیدان بنشینند.

او می گوید : نکته جالب در عزاداری های خرمشهر این است که با وجود آنکه در برخی شهرها آیین های سنتی دستخوش تغییر شده اند اما جوانان خرمشهری نگذاشتند که این اتفاق به طور گسترده در این شهر هم رقم بخورد و بیشتر مراسم ها و سنت های قدیمی عزاداری در ماه محرم به همان شیوه پدرانمان در حال برگزاری است.

عبدالامیر تابنده علت حضور پرنگ جوانان و پیشی گرفتن کودکان و کم سن و سال ها از بزرگترها در مراسمات مذهبی را نام دوم خرمشهر می داند که به نجف الثانی مشهور است و به همین دلیل است که کودکان از سنین کم با فرهنگ عاشورایی در خانواده آشنا می شوند و در بزرگسالی نیز همان مسیر را به نسل جدید نشان می دهند.

عطش خادمی

این خادم الحسین به یاد کودکی خود می افتد و با لبخند می گوید : یادش بخیر آن زمان خیلی کوچک بودیم ، اجازه انجام کارهای بزرگ در مجلس امام حسین را به ما نمی دادند و در نتیجه به همراه دوستانم با برگ درخت نخل موکبی می ساختیم و مانند بزرگترها به رهگذران خدمت می کردیم اما با بزرگتر شدنمان به آشپزخانه راه پیدا کردیم و بزرگترها مجوز شستن استکان ها را برایمان صادر کردند.

او حالا متولی یکی از مساجد قدیمی شهر است ، مانند یک پدر سه فرزند خود از نقاط مختلف محله طالقانی خرمشهر را معرفی می کند که از کودکی رسم عاشقی به خاندان پیامبر را در مسجد امام رضا (ع) فرا گرفته اند، سامان، آرین و سعید که کودکی خود را با هم گذرانده و همگام با مکتب امام حسین (ع) قدم در روزهای جوانی گذاشته اند برای خادمی همه فن حریف شدند از دعوت نسل جدید برای شرکت در مراسمات و سیاهپوش کردن مسجد و خدمت رسانی به گریه کنان گرفته تا زدن زنجیر و نواختن سنج و دمام.

آن ها می گویند : ابتدا که کودک بودیم معنای سنج و دمام را آنطور که باید متوجه نمیشدیم اما چون هم سن و سالهایمان را مشغول این کار می دیدیم ما هم برای شرکت در این آیین از خود رغبت نشان می دادیم اما به مرور احساس کردیم هنگام نواختن سنج و دمام عشق و ارادتمان به امام حسین چند برابر می شود و همین ما را در این دستگاه ماندگارتر کرد و تصمیم گرفتیم این فضای دوستانه ی مملو از معونیت را برای همیشه حفظ کنیم.

تربیت نسل مقاومت

حاج عبدالامیر تابنده که رئیس بازسازی عتبات عالیات هم است تلاش برای جذب بیشتر جوان ها در اماکن فرهنگی و مذهبی را بیش از هر زمان دیگر ضروری می داند و می گوید : اینگونه با یک تیر دو نشان زده ایم ، هم مراسمات سنتی خرمشهر را زنده نگه می داریم و هم با ایجاد علاقه در میان نسل جوان نسبت به دین اسلام با حربه های دشمن و ضربه او از طریق فضای مجازی به اعتقاد و باور اجدادیمان می جنگیم.

این پیرغلام خرمشهری صحبت های خود را یک جمله به پایان می رساند و می گوید : افراد و مسئولان حوزه مذهبی باید با نسل جوان با نرمی برخورد کنند تا جوان ها این باور برسند که اسلام دین جاذبه و مهربانی است نه دین دافعه و تندخویی.

آیین های سنتی در هر نقاط مختلف ایران هویت آن خطه را نشان می دهد و باور هیئت داران و مردم خرمشهر بر این است که حفاظت از آن مانند نگهداری از تحفه ای قدیمی است که باید به خوبی از پدر به پسران تحویل داده شود و همه آن ها در مسیر حراست از عزاداری محرم تنها یک امانتدارند.

گزارش از لیلا احمدی