ناشر باید به دنبال سرنوشت کتاب خود در کتابخانه باشد

در آستانه روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نشست هم‌اندیشی مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد با اعضای هیئت مدیره انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این نشست تمرکز بر حوزه کودک و نوجوان را از سیاست‌های مجموعه نهاد دانست و اظهار داشت: تمرکز بر حوزه کودک و نوجوان در مجموعه نهاد از سبقه‌ای برخوردار است و در این دوره هم بنده از ابتدا بر این حوزه تأکید داشته‌ام و پیگیری‌های انجام شده در حوزه‌های مختلف مبتنی بر این مسأله بوده است. تاکنون اقداماتی انجام شده، توفیقاتی داشته‌ایم و اشکالاتی نیز وجود دارد. تأکیدات حضرت آقا در این زمینه ما را بر آن داشته که تلاش هایمان را کاربردی‌تر و جدی‌تر کنیم. یکی از مهم‌ترین مسائل در حوزه کودک و نوجوان تولید محتوا است؛ خلأی جدی که نه تنها در حوزه کتاب، بلکه فیلم، موسیقی و… دیده می‌شود که باید برای مرتفع کردن این مسئله تلاش کنیم. یکی از جدی‌ترین اضلاع تقویت این حوزه ناشران هستند و حتماً انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان می‌تواند به تقویت این فضا کمک کند. وظیفه نهاد حمایت از تولیدات نشر نیست؛ در واقع ما اعضای کتابخانه‌های عمومی را در تهیه محتوا نمایندگی می‌کنیم.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تصریح کرد: به اعتقاد من فضای نشر ما حرفه‌ای نیست و مهم‌ترین چیزی که این فضای به‌هم‌ریخته را ساماندهی می‌کند، حرفه‌ای شدن آن است؛ حرفه‌ای شدن نشر لزوماً به معنای تعدد عناوین منتشره نیست. یکی از دغدغه‌های جدی حوزه نشر کودک و نوجوان، کتاب‌سازی به معنی منفی آن است که این کار فضای نشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آسیب این معضل دامن‌گیر همه مایی است که در این فضا کار و فعالیت می‌کنیم و هزینه آن را همه باید بپردازیم.

رمضانی در اشاره به فعالیت‌های نهاد گفت: بزرگترین رویداد کتابخوانی کشور تحت عنوان جشنواره کتابخوانی رضوی به صورت سالانه برگزار می‌شود. در سه سال اخیر به طور میانگین بیش از یک میلیون نفر در این رویداد شرکت کرده‌اند. در این جشنواره امکان مشارکت گروه‌های سنی کودک، نوجوان، جوان و بزرگسال فراهم است و مسابقه محدود به فضای پرسش چهارگزینه‌ای نشده و به تولید محتوا می‌انجامد.

وی با اشاره به برگزاری دو دوره از جشنواره قصه‌گویی نهال امید، افزود: به اعتقاد ما قصه‌گویی، ابزار توسعه و ترویج کتاب و کتابخوانی است و برآنیم کتابدارنمان را بیش از پیش به این ابزار مجهز کنیم. با طراحی دوره آموزشی پیش از شروع جشنواره، تلاش کردیم جشنواره را صرفاً به رقابت محدود نکنیم و رشد داشته باشیم.

رمضانی تصریح کرد: یکی از مسائل ما در خرید کتاب این است که پس از خرید، ناشر به دنبال سرنوشت کتاب خود در کتابخانه نیست. به اعتقاد من پیگیری وضعیت کتاب در کتابخانه، به توسعه بازار ناشر می‌انجامد. معدودند ناشرانی که پیگیر میزان امانت کتاب‌های خود در کتابخانه باشند. اگر ناشر در ترویج کتاب خود در کتابخانه نقش داشته باشد، پیگیر برنامه نقد کتاب در کتابخانه باشد، نویسنده را برای حضور در کتابخانه همراه کند، بروشور معرفی کتاب به همراه کتاب ارسال کند و… منجر به افزایش نیاز در مخاطب برای مراجعه به آن کتاب، افزایش میزان امانت و تثبیت نام ناشر در ذهن مخاطب می‌شود.

وی ادامه داد: رده‌های پرامانت در کتابخانه بسیار نزدیک به رده‌های پرفروش در بازار نشر هستند. چند سالی است که پرامانت‌ترین کتاب در سراسر کشور کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» مرحوم مهدی آذر یزدی است. این تطبیق می‌تواند به بازار کمک کند؛ کتاب‌هایی که در بازار مورد استقبال واقع می‌شود، در کتابخانه نیز برای امانت مورد مراجعه است. همچنین کتاب‌هایی که بیشتر ترویج می‌شود، بیشتر به امانت می‌رود.

رمضانی با اشاره به صحبت‌های رئیس جمهور در بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در خصوص لزوم دسترس‌پذیری کتاب گفت: مراجعه به کتابخانه به شدت افزایش پیدا کرده و می‌توان از این ظرفیت برای افزایش دسترسی مردم به کتاب استفاده کرد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در خصوص فرایند خرید کتاب در نهاد گفت: ما برای خرید کتاب با محدودیت فضا روبرو هستیم. کتابخانه‌های ما زیربنا‌های متفاوتی دارند و توزیع منابع در آن‌ها یکسان نیست. در کتابخانه‌های مرکزی ما، آنچه منتشر می‌شود و امکان تهیه آن وجود دارد، قرار می‌گیرد و محدودیت فضا کمتر است، اما در سطوح بعدی محدودیت فضا و محدودیت مالی وجود دارد و ما بر اساس درجه کتابخانه‌ها، انتخاب می‌کنیم.

وی ادامه داد: در خصوص تبیین چارچوب خرید دو بحث وجود دارد؛ نخست نیاز مخاطب که قاعدتاً بازار به آن سمت می‌رود. دوم، ایجاد نیاز که ما به دنبال آن هستیم. مثلاً در جشنواره کتابخوانی رضوی ما اعلام عمومی کردیم که در موضوع امام رضا (ع) و سایر ائمه معصومین (ع) نیاز به محتوا داریم. از آنجا که در نهایت ناشران تصمیم می‌گیرند که چه کتابی عرضه شود، توقع ما از ناشران مدیریت این فضا است. ناشران باید نقشه راه داشته باشند. شما با محتوا سروکار دارید که به جامعه شکل و جهت می‌دهد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: به طور میانگین سالانه بیش از ۶۰ باب کتابخانه به شبکه کتابخانه‌های عمومی کشور اضافه می‌شود. ساختار کتابخانه عمومی در کشور سال ۱۳۴۴ شکل گرفت که تا سال ۱۳۵۷، حدود ۳۰۰ کتابخانه عمومی در کشور ایجاد شد که از آن سال تا امروز تعداد کتابخانه‌ها رو به توسعه بوده و به بیش از ۳۷۰۰ باب رسیده است. بنای ما استمرار این توسعه است و بر اساس اسناد بالادستی نیز باید به این سمت حرکت کنیم. نهضت تکمیل و تجهیز کتابخانه‌های مرکزی نیز در همین راستا است.

وی همچنین بر اهمیت تولید محتوا در حوزه نوجوان تأکید کرد و گفت: عمده محتوای مصرفی نوجوانان ما داخلی نیست. نوجوان در کتابخانه حاضر به استفاده از بخش کودک نیست؛ از طرفی مصلحت هم نیست به بخش بزرگسال برود. نوجوان نیاز به محتوا دارد و به خاطر کمبود محتوا دچار مشکل می‌شود. تنها محصول تولیدی نهاد در این حوزه، کتاب هدهد سفید ویژه نوجوانان است؛ چراکه در این زمینه احساس ضعف کردیم.

رمضانی گفت: بچه‌ها در خانواده‌ها کتاب‌خوان و در مدارس کتاب‌نخوان می‌شوند و با ورود به مدرسه از مطالعه آزاد فاصله می‌گیرند. به همین دلیل یکی از مطالبات اصلی ما در دوره جدید، اتصال مدارس به کتابخانه‌های عمومی برای شکل‌گیری چرخه مطالعه است؛ در این راستا پیشنهاد «زنگ مطالعه» را ارائه دادیم که ۱۵ سال پیش دستور حضرت آقا بوده است. به اعتقاد من مطالبه‌گری در این حوزه باید ایجاد شود و ناشران می‌توانند نویسندگان را همراه کنند.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: ما در حوزه کیفی‌سازی ادبیات کودک و نوجوان مشکل داریم. اینکه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» هنوز پرامانت است و در ده سال اخیر کتابی در میزان امانت هم سطح آن نبوده، مسئله‌ای است که باید حل شود. علاوه بر این، ادبیات بیان در کتاب‌های کودک و نوجوان باید بازبینی شود؛ با ساده شدن ادبیات، سطح فهم کودک پایین می‌آید؛ ضمن اینکه بعضی واژه‌ها، تصاویر و… مناسب کودک نیست. نکته دیگر، ضعف ویراستاری کتاب‌های کودک است. ناشران باید به اصلاح این امور بپردازند.

وی به توجه مجموعه نهاد به متون کهن اشاره کرد و گفت: در حال حاضر ۴۰۰ محفل ادبی ساختارمند در کتابخانه‌های عمومی کشور فعال است. محافل ادبی در حوزه کودک و نوجوان و همچنین محافل قرآنی نیز داریم. یکی از موضوعات محوری در این محافل متون کهن، از جمله شاهنامه، بوستان و گلستان، آثار نظامی و… است. طی مذاکراتی با وزارت بهداشت، درصدد ورود حوزه بهداشت عمومی به کتابخانه‌ها با عنوان «سواد سلامت» هستیم. این ظرفیت‌ها می‌تواند ما به‌ازای کتاب داشته باشد که پایه آن حوزه کودک و نوجوان است. ابتدایی‌ترین کار، حضور ناشران و نویسندگان در کتابخانه‌های سراسر کشور برای معرفی کتاب‌هایشان است.

رمضانی در ادامه بر لزوم گروه‌بندی سنی در حوزه کودک و نوجوان تأکید کرد و گفت: کانون پرورش فکری در تجدیدنظری که داشته طرح جدیدی را اعلام کرده که بر اساس آن یا بر اساس دسته‌بندی‌ای که ناشران به آن می‌رسند، خوب است که رده‌بندی سنی وجود داشته باشد.

وی تصریح کرد: درست است که ذائقه مخاطب در حال تغییر است، با این حال نه در دنیا و نه در ایران، در کوتاه مدت فضای الکترونیکی جایگزین کتاب نخواهد شد. این موضوع با مقایسه بازار کتاب الکترونیک و بازار کتاب چاپی، کاملاً ملموس است.